Pro memorie. De Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties zijn het wereldwijde kader voor duurzame ontwikkeling. Overheden, bedrijven en andere stakeholders gebruiken ze om invulling te geven aan hun kijk op en aanpak van duurzaamheid. Zo ook Ziekenhuis Netwerk Antwerpen, kortweg ZNA.

In 2019 voerde het Antwerpse fusieziekenhuis, dat bestaat uit drie algemene ziekenhuizen, zeven dagcentra, zes gespecialiseerde ziekenhuizen, een psychiatrisch verzorgingstehuis en een woonzorgcentrum, met behulp van een subsidie van het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling een materialiteitsanalyse uit. Zo'n analyse helpt een organisatie haar uitdagingen op verschillende vlakken te identificeren en op die manier haar (langetermijn)strategie te verduurzamen. Tom Havermans, milieu- coördinator bij ZNA: "We baseerden ons daarvoor op de SDG's. Aan welke SDG's droegen we reeds bij? En op welke wilden we een impact hebben?"

Een vaakvoorkomende misvatting met betrekking tot duurzaamheid is dat je op een bepaald vlak geen impact hebt of kan hebben' - Tom Havermans

Impact

De 17 SDG's en 169 subdoelstellingen zijn een algemene, globale agenda die niet rechtstreeks gericht is op de werking van een organisatie. "Eerst en vooral kwam het er dus op aan om de duurzame ontwikkelingsagenda te vertalen naar de realiteit van ZNA", vertelt Annelies Casteleyn, duurzaamheidsmedewerker bij ZNA. "Zo hebben we - het aantal is toevallig - 17 duurzaamheidsthema's uitgestippeld waarin 16 van de 17 SDG's aan bod komen."

Annelies Casteleyn: "'Kwalitatieve en veilige zorg' is bijvoorbeeld het eerste duurzaamheidsthema dat we uitschreven. Door daarop te focussen, werken we zowel aan SDG 3, 'Goede gezondheid en welzijn', als aan SDG 16, 'Vrede, veiligheid en sterke publieke diensten'."

Is dat niet vanzelfsprekend, dat een ziekenhuis kwalitatieve en veilige zorg verleent? Met andere woorden, moest dit zo nodig 'vertaald' worden naar een duurzaamheidsdoelstelling? "Dat een ziekenhuis kwalitatieve zorg verleent, spreekt inderdaad voor zich, maar de vertaalslag van de SDG's draait erom dat je uitmaakt welke SDG's voor jouw organisatie belangrijk zijn, en hoe en in welke mate je er impact op kan hebben", licht Annelies Casteleyn toe.

Vooroordelen

'Levenslang leren' - bv. stageplekken aanbieden, ervoor zorgen dat medewerkers zich blijvend kunnen bijscholen -, 'Verantwoord omgaan met drinkwater' - bv. initiatieven met het oog op waterbesparing en het tegengaan van watervervuiling -, 'Samenwerking en overleg' - bv. in overleg gaan met patiënten, stakeholders, andere ziekenhuisnetwerken, 'Werkbaar werk' - bv. van het ziekenhuis een warme plek maken zodat werknemers gezond en aan het werk blijven -, 'Duurzaam & circulair aankopen' - bv. duurzame materialen aankopen en de markt stimuleren duurzamere alternatieven aan te bieden -, maar ook 'Degelijk bestuur en transparantie', 'Financiële gezondheid', 'Digitalisering',... het zijn stuk voor stuk duurzaamheidsthema's waarop ZNA inzet.

Een van de 17 duurzaamheidsdoelstellingen van ZNA is bijvoorbeeld 'Werkbaar werk': van het ziekenhuis een warme plek maken zodat werknemers gezond en aan het werk blijven., © ZNA
Een van de 17 duurzaamheidsdoelstellingen van ZNA is bijvoorbeeld 'Werkbaar werk': van het ziekenhuis een warme plek maken zodat werknemers gezond en aan het werk blijven. © © ZNA

Tom Havermans: "Nu de vertaalslag is gemaakt, komt het erop aan ons duurzaamheidsbeleid te laten doorsijpelen in alle lagen van de organisatie, van ziekenhuisdirecteur tot patiënt."

"In het verleden zijn we op nogal wat vooroordelen gebotst wat duurzaamheid betreft", erkent Havermans. "Bijvoorbeeld dat duurzaam ondernemen te duur is. Of dat duurzaamheid alleen of voornamelijk betrekking heeft op milieuaspecten - het omgaan met energie, water en afval."

"Nog een andere vaak voorkomende misvatting is dat je op een bepaald vlak geen impact hebt of kan hebben. Neem nu de SDG 'Klimaatactie'. Het klimaat, daar kunnen wij toch niets aan doen?, klonk het voorheen vaak. Door onze vertaling naar 'Aanpassing aan de klimaatverandering', tonen we aan dat dit ons ziekenhuis, onze medewerkers en patiënten wel degelijk aanbelangt. Bijvoorbeeld, door de aanleg van een belevingstuin in ZNA Joostens waar patiënten tijdens een hittegolf verkoeling kunnen vinden. Of door personeelsleden in de zomer van T-shirts te voorzien, in plaats van de warmere polohemdjes."

Tegen 2022 is het plan om elk personeelslid een van de 17 ZNA-doelstellingen te laten uitkiezen om een jaar lang aan te werken - Annelies Casteleyn

Doelstelling kiezen

Door covid-19 werd de verdere uitbouw van het SDG-traject van ZNA even on hold gezet, maar dit jaar zal er (opnieuw) volop ingezet worden op initiatieven om het bewustzijn rond duurzaam ondernemen te vergroten. Zo krijgt het team van aankopers, die een belangrijke rol vervullen bij de keuze van materialen, binnenkort een vervolgopleiding rond circulair materialengebruik met het oog op het verkleinen van de afvalberg en het energieverbruik van ZNA.

Tegen 2022 is het dan het plan om elk personeelslid een van de 17 ZNA-doelstellingen te laten uitkiezen om een jaar lang aan te werken. "Met de nadruk op kiezen, want het is ons uitgangspunt dat iedereen zijn steentje kan bijdragen, zonder dat het extra moeite kost", benadrukt Annelies Casteleyn. Tom Havermans denkt niet dat een engagement opnemen op die manier te vrijblijvend wordt. "Duurzaamheid zal geïntegreerd worden in een zelfevaluatietraject, en zodus besproken worden met de leidinggevende."

Wat zou een doelstelling kunnen zijn waaraan een arts kan bijdragen? "Inzetten op gezondheidsgeletterdheid", geeft Annelies Casteleyn als voorbeeld, "door op het einde van de consultatie bv. na te gaan of de patiënt alles wel goed begrepen heeft. Of, door op een zeer bewuste manier medicatie voor te schrijven." Of door zijn medewerking te verlenen aan een project rond de recyclage van pacemakers", vult Tom Havermans aan. "Mogelijkheden genoeg. Uiteindelijk is het streven dat onze collega's onze duurzaamheidsambassadeurs worden."

Netwerk

Vormt het gegeven dat ZNA een netwerk is, en de duurzaamheidsdoelstellingen zodoende verspreid moeten worden in de verschillende ziekenhuizen en centra, een hinderpaal bij het bereiken van zoveel mogelijk medewerkers - ambassadeurs? "Je moet eenzelfde boodschap op meerdere plaatsen verkondigen, dat klopt", zegt Tom Havermans. "Het houdt ook in dat we bepaalde investeringen meerdere keren moeten doen, met als gevolg dat ze soms kleinschaliger zijn. Maar onze bijzondere situatie laat wel toe accenten te leggen naargelang de site. Van de groene omgeving van ZNA Joostens, om nog eens dat voorbeeld aan te halen, hebben we bijvoorbeeld gebruik gemaakt om een belevingstuin aan te leggen voor patiënten." "Dat ZNA meerdere sites heeft, hoeft geen probleem te zijn, het is eerder een uitdaging om ons verhaal extra kracht bij te zetten", besluit Annelies Casteleyn.

Pro memorie. De Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties zijn het wereldwijde kader voor duurzame ontwikkeling. Overheden, bedrijven en andere stakeholders gebruiken ze om invulling te geven aan hun kijk op en aanpak van duurzaamheid. Zo ook Ziekenhuis Netwerk Antwerpen, kortweg ZNA.In 2019 voerde het Antwerpse fusieziekenhuis, dat bestaat uit drie algemene ziekenhuizen, zeven dagcentra, zes gespecialiseerde ziekenhuizen, een psychiatrisch verzorgingstehuis en een woonzorgcentrum, met behulp van een subsidie van het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling een materialiteitsanalyse uit. Zo'n analyse helpt een organisatie haar uitdagingen op verschillende vlakken te identificeren en op die manier haar (langetermijn)strategie te verduurzamen. Tom Havermans, milieu- coördinator bij ZNA: "We baseerden ons daarvoor op de SDG's. Aan welke SDG's droegen we reeds bij? En op welke wilden we een impact hebben?" Een vaakvoorkomende misvatting met betrekking tot duurzaamheid is dat je op een bepaald vlak geen impact hebt of kan hebben' - Tom HavermansImpactDe 17 SDG's en 169 subdoelstellingen zijn een algemene, globale agenda die niet rechtstreeks gericht is op de werking van een organisatie. "Eerst en vooral kwam het er dus op aan om de duurzame ontwikkelingsagenda te vertalen naar de realiteit van ZNA", vertelt Annelies Casteleyn, duurzaamheidsmedewerker bij ZNA. "Zo hebben we - het aantal is toevallig - 17 duurzaamheidsthema's uitgestippeld waarin 16 van de 17 SDG's aan bod komen." Annelies Casteleyn: "'Kwalitatieve en veilige zorg' is bijvoorbeeld het eerste duurzaamheidsthema dat we uitschreven. Door daarop te focussen, werken we zowel aan SDG 3, 'Goede gezondheid en welzijn', als aan SDG 16, 'Vrede, veiligheid en sterke publieke diensten'." Is dat niet vanzelfsprekend, dat een ziekenhuis kwalitatieve en veilige zorg verleent? Met andere woorden, moest dit zo nodig 'vertaald' worden naar een duurzaamheidsdoelstelling? "Dat een ziekenhuis kwalitatieve zorg verleent, spreekt inderdaad voor zich, maar de vertaalslag van de SDG's draait erom dat je uitmaakt welke SDG's voor jouw organisatie belangrijk zijn, en hoe en in welke mate je er impact op kan hebben", licht Annelies Casteleyn toe. Vooroordelen'Levenslang leren' - bv. stageplekken aanbieden, ervoor zorgen dat medewerkers zich blijvend kunnen bijscholen -, 'Verantwoord omgaan met drinkwater' - bv. initiatieven met het oog op waterbesparing en het tegengaan van watervervuiling -, 'Samenwerking en overleg' - bv. in overleg gaan met patiënten, stakeholders, andere ziekenhuisnetwerken, 'Werkbaar werk' - bv. van het ziekenhuis een warme plek maken zodat werknemers gezond en aan het werk blijven -, 'Duurzaam & circulair aankopen' - bv. duurzame materialen aankopen en de markt stimuleren duurzamere alternatieven aan te bieden -, maar ook 'Degelijk bestuur en transparantie', 'Financiële gezondheid', 'Digitalisering',... het zijn stuk voor stuk duurzaamheidsthema's waarop ZNA inzet. Tom Havermans: "Nu de vertaalslag is gemaakt, komt het erop aan ons duurzaamheidsbeleid te laten doorsijpelen in alle lagen van de organisatie, van ziekenhuisdirecteur tot patiënt." "In het verleden zijn we op nogal wat vooroordelen gebotst wat duurzaamheid betreft", erkent Havermans. "Bijvoorbeeld dat duurzaam ondernemen te duur is. Of dat duurzaamheid alleen of voornamelijk betrekking heeft op milieuaspecten - het omgaan met energie, water en afval." "Nog een andere vaak voorkomende misvatting is dat je op een bepaald vlak geen impact hebt of kan hebben. Neem nu de SDG 'Klimaatactie'. Het klimaat, daar kunnen wij toch niets aan doen?, klonk het voorheen vaak. Door onze vertaling naar 'Aanpassing aan de klimaatverandering', tonen we aan dat dit ons ziekenhuis, onze medewerkers en patiënten wel degelijk aanbelangt. Bijvoorbeeld, door de aanleg van een belevingstuin in ZNA Joostens waar patiënten tijdens een hittegolf verkoeling kunnen vinden. Of door personeelsleden in de zomer van T-shirts te voorzien, in plaats van de warmere polohemdjes." Doelstelling kiezen Door covid-19 werd de verdere uitbouw van het SDG-traject van ZNA even on hold gezet, maar dit jaar zal er (opnieuw) volop ingezet worden op initiatieven om het bewustzijn rond duurzaam ondernemen te vergroten. Zo krijgt het team van aankopers, die een belangrijke rol vervullen bij de keuze van materialen, binnenkort een vervolgopleiding rond circulair materialengebruik met het oog op het verkleinen van de afvalberg en het energieverbruik van ZNA. Tegen 2022 is het dan het plan om elk personeelslid een van de 17 ZNA-doelstellingen te laten uitkiezen om een jaar lang aan te werken. "Met de nadruk op kiezen, want het is ons uitgangspunt dat iedereen zijn steentje kan bijdragen, zonder dat het extra moeite kost", benadrukt Annelies Casteleyn. Tom Havermans denkt niet dat een engagement opnemen op die manier te vrijblijvend wordt. "Duurzaamheid zal geïntegreerd worden in een zelfevaluatietraject, en zodus besproken worden met de leidinggevende." Wat zou een doelstelling kunnen zijn waaraan een arts kan bijdragen? "Inzetten op gezondheidsgeletterdheid", geeft Annelies Casteleyn als voorbeeld, "door op het einde van de consultatie bv. na te gaan of de patiënt alles wel goed begrepen heeft. Of, door op een zeer bewuste manier medicatie voor te schrijven." Of door zijn medewerking te verlenen aan een project rond de recyclage van pacemakers", vult Tom Havermans aan. "Mogelijkheden genoeg. Uiteindelijk is het streven dat onze collega's onze duurzaamheidsambassadeurs worden." NetwerkVormt het gegeven dat ZNA een netwerk is, en de duurzaamheidsdoelstellingen zodoende verspreid moeten worden in de verschillende ziekenhuizen en centra, een hinderpaal bij het bereiken van zoveel mogelijk medewerkers - ambassadeurs? "Je moet eenzelfde boodschap op meerdere plaatsen verkondigen, dat klopt", zegt Tom Havermans. "Het houdt ook in dat we bepaalde investeringen meerdere keren moeten doen, met als gevolg dat ze soms kleinschaliger zijn. Maar onze bijzondere situatie laat wel toe accenten te leggen naargelang de site. Van de groene omgeving van ZNA Joostens, om nog eens dat voorbeeld aan te halen, hebben we bijvoorbeeld gebruik gemaakt om een belevingstuin aan te leggen voor patiënten." "Dat ZNA meerdere sites heeft, hoeft geen probleem te zijn, het is eerder een uitdaging om ons verhaal extra kracht bij te zetten", besluit Annelies Casteleyn.